W ostatnich miesiącach światowe ceny żywności osiągnęły rekordowy poziom, co odzwierciedla Indeks Cen Żywności opracowywany przez Organizację Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO). W październiku 2024 roku indeks wyniósł 127,4 punktu, co stanowi wzrost o 2% w stosunku do września i najwyższy wynik od 18 miesięcy. Zjawisko to budzi niepokój zarówno wśród konsumentów, jak i ekspertów zajmujących się bezpieczeństwem żywnościowym na świecie. Jakie są przyczyny tego wzrostu i jakie mogą być jego konsekwencje?
Co to jest Indeks Cen Żywności FAO?
Indeks FAO to wskaźnik, który mierzy miesięczne zmiany cen w pięciu podstawowych kategoriach produktów żywnościowych: zboża, oleje roślinne, cukier, mięso oraz produkty mleczne. Jego celem jest zapewnienie globalnego obrazu zmian cen żywności na rynkach międzynarodowych. Dane zbierane są z ponad 90 krajów, a indeks jest ważnym narzędziem monitorowania stabilności rynków żywnościowych.
Składniki indeksu i ich zmiany
Oleje roślinne
Ceny olejów roślinnych, będące jednym z głównych składników Indeksu Cen Żywności FAO, odnotowały w październiku 2024 roku największy wzrost, wynoszący 7,4%. Jest to wynik niepewności związanej z globalną produkcją oleju palmowego, sojowego, rzepakowego oraz słonecznikowego. Produkcja oleju palmowego w Azji Południowo-Wschodniej, która jest jednym z głównych źródeł tego surowca, zmniejszyła się z powodu niekorzystnych warunków pogodowych, takich jak susze oraz powodzie. Ponadto, problemy z transportem oraz rosnące koszty energii wpłynęły na wyższe ceny olejów roślinnych, co miało bezpośredni wpływ na wzrost ich cen na rynkach międzynarodowych.
Cukier
Indeks cen cukru wzrósł o 2,6% w październiku 2024 roku, co jest wynikiem niepewności dotyczącej produkcji w Brazylii, największym na świecie producencie tego surowca. Problemy związane z ekstremalnymi warunkami pogodowymi, w tym suszami, wpłynęły na wielkość zbiorów trzciny cukrowej i buraków cukrowych. Oczekiwania dotyczące niższych plonów w wyniku niekorzystnych warunków pogodowych oraz utrzymujące się trudności logistyczne, takie jak brak odpowiednich transportów, również wpłynęły na wzrost cen cukru. Dodatkowo, na rynku międzynarodowym występuje silny popyt na cukier, szczególnie w krajach rozwijających się, co prowadzi do dalszego zwiększenia jego ceny.
Zboża
Ceny zbóż wzrosły o 1,3%, co można przypisać przede wszystkim zwiększonemu popytowi oraz obawom o przyszłe zbiory. Zwiększona konsumpcja zbóż, zwłaszcza pszenicy i ryżu, w krajach rozwijających się, a także w wyniku zmian w tradycyjnych schematach handlowych, wpłynęła na wzrost cen na rynkach międzynarodowych. Konflikty zbrojne w regionach eksportujących zbiory, jak Ukraina czy Rosja, dodatkowo zwiększyły niestabilność rynków i wpłynęły na ceny. Wzrost kosztów transportu i logistyki związany z wojnami oraz pandemią COVID-19 także wpłynął na ostateczne ceny zbóż.
Produkty mleczne
Produkty mleczne, takie jak masło, sery oraz mleko w proszku, również odnotowały wzrost cen, wynoszący 1,2% w październiku 2024 roku. Wzrost popytu na te produkty, szczególnie w Europie, Ameryce Północnej oraz Azji, napędzał ceny. Wzrost kosztów produkcji, wynikający z wyższych cen pasz, energii oraz wynagrodzeń pracowników w przemyśle mleczarskim, sprawił, że producenci musieli podnieść ceny swoich produktów. Dodatkowo, zmniejszona podaż produktów mlecznych w niektórych regionach, z powodu trudności związanych z pandemią, również miała wpływ na wzrost cen.
Mięso
Ceny mięsa, choć w październiku 2024 roku pozostały stosunkowo stabilne, wykazały niewielkie wzrosty w niektórych segmentach, szczególnie w przypadku drobiu i wieprzowiny. Wzrost cen pasz, który jest jednym z głównych czynników wpływających na koszty hodowli zwierząt, wpłynął na wyższe ceny mięsa. W wielu regionach świata rosnące ceny energii oraz transportu zwiększyły koszty produkcji, co miało wpływ na ceny mięsa na rynku międzynarodowym. Również niepewność co do podaży surowców w wyniku konfliktów zbrojnych, takich jak w Ukrainie, oraz problemów logistycznych na rynku, mogły przyczynić się do wzrostu cen niektórych rodzajów mięsa.
Główne przyczyny wzrostu cen
Jednym z głównych powodów wzrostu cen żywności w ostatnich latach są zmiany klimatyczne, które mają poważny wpływ na produkcję rolną na całym świecie. Ekstremalne zjawiska pogodowe, takie jak susze, powodzie, huragany, a także zmiany w opadach deszczu, prowadzą do nieprzewidywalności plonów i utrudniają produkcję rolno-spożywczą. Zjawiska te powodują zmniejszenie dostępności wielu podstawowych surowców rolnych, takich jak zboża, warzywa, owoce oraz oleje roślinne. Na przykład w 2024 roku susze w Indiach, które są jednym z największych producentów ryżu na świecie, znacząco wpłynęły na dostępność tego zboża, co spowodowało wzrost cen na rynku międzynarodowym.
Zmiany klimatyczne wpłynęły również na produkcję oleju palmowego w Azji Południowo-Wschodniej, gdzie zmieniające się warunki pogodowe doprowadziły do mniejszych plonów, a tym samym do wzrostu cen olejów roślinnych. Wzrost temperatury w niektórych regionach, zmiany w sezonach deszczowych oraz coraz częstsze i intensywniejsze huragany pogłębiają problemy rolników na całym świecie, prowadząc do niepewności co do przyszłych zbiorów.
Kolejnym czynnikiem mającym wpływ na wzrost cen żywności są rosnące koszty produkcji. Wysokie ceny energii, paliw i nawozów stanowią istotne obciążenie dla rolników i producentów żywności. W 2024 roku ceny nawozów azotowych, fosforowych i potasowych wzrosły znacząco, co jest wynikiem kilku czynników, w tym wzrostu cen gazu, który jest podstawowym surowcem w produkcji nawozów. Przemiany na rynku energetycznym, w tym wzrost kosztów energii elektrycznej i paliw kopalnych, wpłynęły na koszty transportu, chłodzenia, a także produkcji maszyn rolniczych i materiałów opakowaniowych.
Zwiększenie kosztów energii i paliw podniosło również koszty produkcji rolnej, ponieważ transport surowców i gotowych produktów stał się droższy. W rezultacie, te wyższe koszty są przekładające się na ceny finalnych produktów spożywczych, co wpływa na całą gospodarkę rolno-spożywczą. Ponadto, w wielu krajach ograniczenie dostępności tanich nawozów skutkowało spadkiem plonów, co również zwiększyło presję na ceny.
Pandemia COVID-19 miała ogromny wpływ na globalne łańcuchy dostaw, zakłócając produkcję i dystrybucję żywności na całym świecie. Zamknięcia granic, spowolniony transport międzynarodowy oraz zmniejszenie liczby pracowników w zakładach produkcyjnych i rolniczych wpłynęły na zdolność produkcji i dostarczania żywności. Wielu producentów napotkało trudności związane z zapewnieniem odpowiednich ilości surowców, a także w problemach z pracownikami, którzy z powodu lockdownów i restrykcji zdrowotnych nie mogli pracować w pełnym wymiarze.
Dodatkowo, zmiany w nawykach konsumentów – wzrost popytu na produkty spożywcze, w tym zapasy długoterminowe oraz zbiory sezonowe – doprowadziły do dalszego wzrostu cen żywności. W wielu krajach, zwłaszcza w tych o niskiej wydajności rolniczej, brak odpowiednich zapasów żywności i zmniejszona produkcja przyczyniły się do trudności w zaspokajaniu globalnego popytu na żywność.
Konflikty zbrojne mają znaczący wpływ na ceny żywności, ponieważ zakłócają produkcję, handel oraz dostarczanie surowców. Przykładem jest wojna na Ukrainie, która miała bezpośredni wpływ na globalne ceny zbóż, szczególnie pszenicy i kukurydzy. Ukraina jest jednym z największych eksporterów zbóż, a konflikt w tym regionie wpłynął na produkcję, transport i handel, co spowodowało zakłócenia w dostawach tych kluczowych surowców rolnych. Sankcje nałożone na Rosję, także producenta żywności, dodatkowo zwiększyły napięcia na rynku globalnym.
Wojny i napięcia polityczne w innych częściach świata, takich jak Bliski Wschód i Afryka, również wpływają na ceny żywności, gdyż powodują zniszczenie infrastruktury rolniczej, brak dostępu do rynków, a także migrację ludności, która często zmienia sposób produkcji i dystrybucji żywności. Zwiększona niestabilność polityczna prowadzi do niepewności na rynkach, co skutkuje wzrostem cen.
Wzrost globalnej populacji, zwłaszcza w krajach rozwijających się, ma również kluczowy wpływ na wzrost popytu na żywność. W miarę jak coraz większa liczba osób osiąga wyższy poziom życia i dochodów, rośnie zapotrzebowanie na produkty spożywcze, w tym mięso, nabiał, zboża oraz przetworzoną żywność. Wzrost urbanizacji w krajach rozwijających się prowadzi do zmiany struktury konsumpcji, z większym naciskiem na produkty przemysłowe, które wymagają bardziej zaawansowanej produkcji i logistyki, co również przyczynia się do wzrostu cen.
Ponadto, zmiany w preferencjach konsumentów – rosnące zainteresowanie zdrową żywnością, dietami roślinnymi oraz ekologiczną produkcją – zmieniają dynamikę rynków spożywczych. Produkty organiczne, które wymagają wyższych kosztów produkcji i transportu, stają się coraz bardziej popularne, co również wpływa na wzrost cen na rynkach międzynarodowych.
